Streszczenie
Zasada równowagi budżetowej określa współzależności pomiędzy dochodami a wydatkami. Oddziaływanie jej materialnej treści polega na wzajemnym dopasowaniu strony wydatków a także strony dochodowej budżetu jednostek samorządu terytorialnego. Wydatki nie powinny przewyższać dochodów, gdyż wpływa to na brak równowagi. Sprzecznością z tak pojmowaną zasadą równowagi jest zaciąganie przez gminy kredytów i pożyczek na realizację zadań rozwojowych a szczególnie związanych z infrastrukturą komunalną. Analiza tego problemu pozwala przypuszczać, że w najbliższych latach poziom zadłużenia nadal będzie wzrastał, chyba, że zmieni się polityka programu sanacyjnego.
Słowa kluczowe: deficyt JST, dochody i wydatki JST, finanse JST
Wstęp
Problematyka finansów samorządowych jest przedmiotem zainteresować nie tylko finansistów, ale również w ostatnim czasie polityków szczebla samorządowego. Przyczyną tego typu występowania zainteresowania jest narastanie długu publicznego Polski, który na przełomie lat 2010-2020 przekroczy określone ustawami progi ostrożnościowe, przez co Minister Finansów zmuszony będzie do podjęcia nadzwyczajnych działań. Podjęci tych działań odniesie się negatywnym skutkiem dla jednostek samorządu terytorialnego. Jednostki samorządu terytorialnego korzystając z szerokich źródeł zasilania poszerzyły znacznie swoje wydatki w zakresie wydatków inwestycyjnych wykorzystując przy tym przychody budżetowe kredyty i pożyczki oraz przychody ze sprzedaży papierów wartościowych. W rezultacie przyczyniło się to do znacznego wzrostu długu publicznego. Prezentowany referat ma na celu przedstawienie poziomu zadłużenia jednostek samorządu terytorialnego z normami zadłużenia. Metodą badawczą wykorzystaną dla zlustrowania problemu badawczego jest metoda analizy opisowej.
1. Dochody i wydatki budżetowe jednostek samorządu terytorialnego
Zgodnie z art. 217 ustawy o finansach publicznych dochody możemy zaklasyfikować w następujący sposób[1]:
- dochody własne (podatki lokalne);
- subwencja ogólna;
- dotacja celowe z budżetu państwa.
Wysokość dochodów jednostek samorządu terytorialnego przedstawia tabela 1.
Tabela 1 Wysokość dochodów jednostek samorządu terytorialnego w latach 2001-2011(w mld zł)
| Wyszczególnienia | 2001 | 2002 | 2003 | 2004 | 2005 | 2006 | 2007 | 2008 | 2009 | 2010 | 2011 |
| (w mld zł) | |||||||||||
| 1.Dochody ogółem | 79,6 | 80,0 | 90,1 | 92,0 | 103,0 | 117,0 | 131,4 | 142,6 | 155,0 | 162,8 | 171,3 |
| 2.Subwencje ogółem | 29,4 | 29,7 | 31,7 | 31,9 | 32,5 | 34,5 | 36,8 | 40,5 | 45,3 | 37,01 | 39,3 |
| 3.Dotacje celowe z budżetu państwa | 16,6 | 15,7 | 12,91 | 13,1 | 15,6 | 19,6 | 20,5 | 23,8 | 33,2 | 47,17 | 48,3 |
| 4. Pozostałe dochody | 1,9 | 1,7 | – | 1,6 | 2,8 | 4,3 | 5,4 | 0,0 | 0,0 | 0,0 | 0,0 |
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych „Rocznik Statystyczny GUS” 2009 i 2011
Rozchody budżetowe samorządowe możemy zaklasyfikować na[2]:
- spłaty otrzymanych kredytów i pożyczek,
- wykup papierów wartościowych,
- udzielone pożyczki,
- płatności, których źródłem finansowania są przychody z prywatyzacji majątku.
Wysokość wydatków jednostek samorządu terytorialnego obrazuje tabela 2.
Tabela 2 Wysokość wydatków jednostek samorządu terytorialnego w latach 2001-2011 (w mld zł)
| Wyszczególnienia | 2001 | 2002 | 2003 | 2004 | 2005 | 2006 | 2007 | 2008 | 2009 | 2010 | 2011 |
| (w mld zł) | |||||||||||
| Wydatki: | 82,7 | 83,2 | 81,0 | 91,4 | 103,8 | 120,0 | 129,1 | 145,2 | 167,8 | 177,7 | 181,5 |
| – rolnictwo i łowiectwo | 1,4 | 1,6 | 1,9 | 2,0 | 1,7 | 2,2 | 2,5 | 2,6 | 2,8 | * | * |
| -transport i łączność | 10,7 | 10,7 | 9,7 | 11,6 | 14,1 | 18,8 | 20,8 | 23,3 | 28,6 | * | * |
| -gospodarka komunalna i ochrona środowiska | 5,0 | 4,9 | 4,8 | 5,2 | 5,8 | 6,5 | 6,9 | 7,8 | 9,5 | * | * |
| -gospodarka mieszkaniowa | 2,4 | 2,3 | 2,4 | 2,8 | 3,8 | 4,2 | 4,4 | 5,4 | 6,3 | * | * |
| -oświata i wychowanie | 26,3 | 27,0 | 28,3 | 33,4 | 35,1 | 37,1 | 39,4 | 43,6 | 47,4 | * | * |
| -kultura i sztuka | 2,6 | 2,6 | 2,6 | 3,0 | 3,4 | 4,3 | 4,7 | 6,7 | 6,3 | * | * |
| -ochrona zdrowia | 3,5 | 2,0 | 1,9 | 2,1 | 2,6 | 3,1 | 3,1 | 2,8 | 4,1 | * | * |
| -opieka zdrowia | 9,4 | 9,7 | 9,8 | 12,5 | 15,9 | 19,8 | 20,7 | 19,6 | 20,3 | * | * |
| -administracja publiczna | 8,0 | 8,4 | 8,5 | 9,0 | 9,8 | 10,6 | 11,8 | 13,4 | 14,3 | * | * |
*brak danych wg obowiązującej klasyfikacji
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych „Rocznik Statystyczny GUS” 2009 i 2011
Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. wprowadziła zasadę równoważenia budżetu jednostek samorządu terytorialnego zakresie wydatków bieżących, która w praktyce obowiązuje od 2011 roku. Organ stanowiący jednostkę samorządu terytorialnego nie może, więc uchwalić budżetu, w którym planowane wydatki bieżące są wyższe niż planowane dochody bieżące, powiększone o nadwyżkę budżetową z lat ubiegłych i wolne środki. Wykonane wydatki bieżące mogą być wyższe niż dochody jedynie o kwotę związaną z realizacją wydatków głównie ze środków UE i EFTA, w przypadku, gdy środki te nie zostały przekazane w danym roku[3].
[1] Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 roku o finansach publicznych, Dz. U. 2009 nr 238 poz. 1578
[2] Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 roku o finansach…, op. cit.
[3] W. Ziółkowska, Finanse publiczne, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Bankowej w Poznaniu, Poznań 2010, str.268
