Przeciętne zadłużenie jednostek samorządu terytorialnego w 2011 r. było wyższe od zeszłorocznego o 4,6 punktu procentowego i wyniosło 38,4%. Relacja zobowiązań do dochodów zwiększyła się we wszystkich typach jednostek samorządu terytorialnego, w najniższym stopniu  w powiatach i m. st. Warszawie (odpowiednio o 1,9 i 2,2 punktu procentowego), w stopniu średnim w gminach (o 4,0), a najbardziej  w województwach samorządowych i miastach na prawach powiatu (odpowiednio o 6,5 i 6,7 punktu procentowego). Powyżej średniej zadłużone były miasta na prawach powiatu (48,5%) i wyodrębnione spośród nich m. st. Warszawa (52,9%), w najniższym stopniu długiem obciążone były powiaty (26,1%). Zwiększające się kolejny rok zadłużenie przełożyło się także na wzrost liczby jednostek, które przekroczyły granicę 60% – z 70 w 2010 r. do 135 w 2011 r. Po wyłączeniu zobowiązań zaciągniętych na zadania realizowane z udziałem środków unijnych, ustawowy limit przekroczyło 31 gmin

Podsumowanie

Ustawą z dnia 13 listopada 2003 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego, obowiązującą od 2004 r., dokonano zmiany prawnej systemu finansowego jednostek samorządu terytorialnego. Założeniem tej ustawy było porządkowanie źródeł dochodów jednostek samorządu terytorialnego, w tym dochodów własnych, przesądzających  o ich samodzielności ekonomicznej. W 2011 r., w porównaniu do ubiegłego roku, zmniejszyła się relacja dochodów jednostek samorządu terytorialnego do dochodów budżetu państwa z 65,0% do 61,7%. Do 2010 r. relacja wydatków budżetowych jednostek samorządu terytorialnego do wydatków budżetu państwa rosła. W 2008 r. poziom ten wynosił 46,2%, w 2009 – 56,3%, a w 2010 r. – 60,3%, natomiast  w 2011 r. nie odnotowano wzrostu – wskaźnik wyniósł 60,0%. W latach 2004 – 2011 dochody jednostek samorządu terytorialnego osiągnęły wyższy stopień dynamiki (o 87,2%) w stosunku do dochodów budżetu państwa (o 77,6%), natomiast wydatki budżetowe jednostek samorządu terytorialnego wzrosły w tym samym czasie o 98,7%, przy wzroście wydatków budżetu państwa jedynie o 53,1%. Najwyraźniej umocniła się rola województw samorządowych, których dochody, w porównaniu  z 2004 r., wzrosły o 116,2%, a wydatki o 178,5%. Jednostki te, po trzynastu latach funkcjonowania samorządu terytorialnego na szczeblu wojewódzkim, dysponują środkami, które pozwalają coraz skuteczniej realizować politykę regionalną.

            Wydatki na obsługę długu publicznego w budżetach jednostek samorządu terytorialnego stanowią jedynie 0,7 % całości wydatków. Porównując to z udziałem tych wydatków w całości wydatków budżetu państwa (12 -13%), można stwierdzić, że waga samorządowego długu publicznego w odniesieniu do długu Skarbu Państwa jest niewielka. Uwzględniając jednak trudną sytuację finansów publicznych i zagrożenie przekroczenia drugiego progu ostrożnościowego należy założyć, że zadłużenie jednostek samorządu terytorialnego będzie istotnym punktem w polityce zarządzania długiem publicznym w naszym kraju.

            Mimo trwającej od 2005 r. restrukturyzacji zobowiązań SP ZOZ nie minęło zagrożenie, które dla budżetów jednostek samorządu terytorialnego stwarzają zobowiązania nadzorowanych przez nie jednostek posiadających osobowość prawną. W tej grupie,  obejmującej instytucje kultury i inne podmioty niebędące spółkami prawa handlowego, a także SP ZOZ – wysokie zadłużenie wykazują jedynie SP ZOZ (95,2%). Skumulowanie zobowiązań samorządowych jednostek  z osobowością prawną ze zobowiązaniami własnymi jednostek samorządu terytorialnego podniosłoby ich wskaźnik zadłużenia z 38,4% do 40,9%. Skumulowany wskaźnik zadłużenia szczególnie znacząco podwyższyłby ciężar potencjalnego długu powiatów (z 26,1% do 32,2%) oraz województw samorządowych (z 36,9% do 51,2%). W 2011 r.  z uwagi na wzrost zadłużenia jednostek samorządu terytorialnego  (o 19,4%) po raz pierwszy od kilku lat wzrosła liczba jednostek samorządu terytorialnego, dla których konieczność przejęcia zobowiązań SP ZOZ stanowiłoby zagrożenie przekroczenia 60% relacji skumulowanych zobowiązań jednostek samorządu terytorialnego do dochodów jednostek samorządu terytorialnego. W 2011 r. konieczność przejęcia zobowiązań SP ZOZ doprowadziłaby do przekroczenia ustawowego limitu zadłużenia w 19 powiatach, 1 gminie, 5 województwach samorządowych oraz w 3 miastach na prawach powiatu (w 2010 r. w 16 powiatach,3 gminach i 3 województwach samorządowych).

Bibliografia

• Ciupek B., Famulska T. Walasik A., Sektor finansów publicznych, Stowarzyszenie Księgowych w Polsce, Zarząd Główny Instytucji Certyfikującej Zawody Księgowej Warszawa, Warszawa 2012
• Jastrzębska M, Finanse jednostek samorządu terytorialnego, LEX a Wolters Kluwer Busines, Warszawa 2012
• Kornberger-Sokołowska E., Finanse jednostek samorządu terytorialnego, LexisNexis, Warszawa 2012
• Mały rocznik statystyczny Polski 2012, GUS 2012
• Mały rocznik statystyczny Polski 2009, GUS 2012
• Poniatowicz M., Dług publiczny w systemie finansowym jednostek samorządu terytorialnego (na przykładzie miast na prawach powiatu), Wydawnictwo Uniwersytety w Białymstoku, Białystok 2005
• Rozporządzenie Ministerstwa Finansów z dnia 23 grudnia 2010 w spraw szczegółowego sposobu klasyfikacji tytułów dłużnych zaliczanych do państwowego długu publicznego, w tym Skarbu Państwa Dz. U. nr 252, poz. 1692
• Sprawozdanie z działalności Regionalnych Izb Obrachunkowych i wykonanie budżetu przez jednostki samorządu terytorialnego   w 2011 r., Warszawa 2012
• Sprawozdanie z działalności Regionalnych Izb Obrachunkowych i wykonanie budżetu przez jednostki samorządu terytorialnego   w 2009 r., Warszawa 2010
• Stefańskiego M., Stępnia. M. (red.), Gospodarka i finanse gmin w Polsce. Wybrane Zagadnienia, WSHE w Włocławku, Włocławek 2011
• Surówka K., Samodzielność finansowa samorządu terytorialnego w Polsce, PWE, Warszawa 2013
• Ziółkowska W., Finanse publiczne, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Bankowej w Poznaniu, Poznań 2010

Akty prawne:

• Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 roku o finansach publicznych, Dz. U. 2009 nr 238 poz. 1578
• Ustawa z dnia 30 czerwca 2005 r. o finansach publicznych, Dz. U. 2005 nr 249, poz. 2104 z późn. zm.
• Ustawą z dnia 13 listopada 2003 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego, Dz. U. 2003 nr 203 poz. 1966 z późn. zm.

Informacje o autorze:

Mgr Krzysztof Radwański analityk kredytowy PKO BP SA

Local government units in Poland

The principle of budgetary balance determines the correlation between income and expenditure. The impact of its material content is based on mutual matching the expenditure side as well as the websites of the budget revenue of local governments. Expenses should not exceed income, as it affects the imbalance. Contradiction with the principle of equality as understood by the municipality’s borrowing loans for the development and implementation of tasks specifically related to municipal infrastructure. The analysis of this issue suggests that in the next few years, the level of debt will continue to grow unless changes to the sanitation policy

Keywords: local government deficit, revenue and expenditure of local government, local government finance.