Wzór 1

Źródło: Surówka K., Samodzielność finansowa samorządu terytorialnego w Polsce, PWE, Warszawa 2013, s. 155

Gdzie:

R– to planowana spłata raty kredytów i pożyczek oraz wykup papierów wartościowych przypadających na dany rok budżetowy

O– planowane na dany rok budżetowy odsetki od kredytów i pożyczek, odsetki i dyskonto od papierów wartościowych oraz spłata kwoty poręczeń i gwarancji

D– dochody ogółem budżetu w danym roku budżetowym

Db– dochody bieżące

Sm– suma dochodów ze sprzedaży majątku

Wb– wydatki bieżące

n– rok budżetowy, na który ustala się relacje,

n-1 –rok poprzedzający rok budżetowy,

n-2 – rok poprzedzający budżet budżetowy o 2 lata

n-3 – rok poprzedzający budżet budżetowy o 3 lata 

Przytoczonej powyżej ograniczenia nie mają zastosowania w przypadku wykupu papierów wartościowych, spłat rat kredytów i pożyczek zaciągniętych w związku z umową na realizację programu, projektu lub zadania finansowego z udziałem środków pochodzących  z budżetu Unii Europejskiej, niepodlegających zwrotowi środków pomocy z budżetu Unii Europejskiej i pomocy udzielonej przez państwa członkowskie. Ustawa przewiduje, że w przypadku niewywiązania się jednostek samorządu terytorialnego z umowy na środki unijne, nie jest możliwe wtedy zaciągnięcie kredytów, pożyczek, emisji papierów wartościowych oraz udzielanie poręczeń i gwarancji do czasu spełnienia podstawowej relacji[1].  

W sytuacji, w której jednostka samorządu terytorialnego ma kłopoty z spłatą swoich zobowiązań, a także w przypadku, gdy nie są przestrzegane limity ograniczenia zadłużenia, na realizację programu naprawczego może zostać udzielona pożyczka z budżetu państwa. Pożyczki takiej możne udzielić na wniosek jednostki samorządu terytorialnego Minister Finansów lub Bank Gospodarstwa Krajowego. W przypadku niedokonania spłaty w terminie określonym w umowie pożyczki może ona być potrącona z należnej jednostce samorządu terytorialnego subwencji ogólnej. Pożyczka oraz odsetki od niej nie podlegają umorzeniu[2].    

3. Poziom zadłużenia jednostek samorządu terytorialnego

Poziom zobowiązań jednostek samorządu terytorialnego  w latach 2001-2011 przedstawia tabela 3.

Tabela 3 Wielkość zobowiązań poszczególnych JST w latach 2001-2011 (w mld zł)

Zobowiązania	2001	2002	2003	2004	2005	2006	2007	2008	2009	2010	2011
(w mld zł)
JST ogółem	12,2	15,3	17,2	19,2	21,2	25,0	25,9	28,7	40,2	58,0	65,8
Gminy	6,2	6,0	6,6	7,6	8,1	9,6	10,0	10,8	14,6	21,9	26,0
Powiaty „grodzkie”	5,2	8,0	8,8	9,5	10,4	11,3	11,3	12,8	18,7	23,4	28,1
Powiaty	0,5	0,9	1,2	1,5	1,8	2,5	2,6	2,9	3,9	5,4	6,1
Województwa	0,3	0,4	0,6	0,6	0,9	1,6	2,0	2,2	3,0	4,3	5,6

Źródło: pracowanie własne na podstawie opracowanie własne na podstawie danych „Rocznik Statystyczny GUS” 2009 i 2011

Wysoki przyrost zobowiązań jednostek samorządu terytorialnego spowodowany był spowolnieniem gospodarczym a także poprzez zmiany zasad subwencjonowania jednostek samorządu terytorialnego po 2004 roku. Uzależniło to dochody jednostek samorządu terytorialnego od sytuacji gospodarczej podmiotów  i ludności.

Tabela 4. Dynamika zobowiązań poszczególnych JST w latach 2001-2011 (w %)

Zobowiązania	2001	2002	2003	2004	2005	2006	2007	2008	2009	2010	2011
(w%)
JST ogółem	100	125,4	112,4	111,6	110,4	117,9	104,0	110,8	140,1	144,3	113,4
Gminy	100	96,8	110,0	115,1	106,6	118,5	104,2	108,0	135,2	150,0	118,7
Powiaty „grodzkie”	100	153,8	110,0	108,0	109,5	108,7	100,0	113,3	146,1	125,1	120,1
Powiaty	100	180	133	125	120,0	139	104,0	111,5	134,5	138,5	113,0
Województwa	100	133	150	100	150	178	125,0	110,0	136,4	143,3	130,2

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z tabeli 3

Dane zawarte w tabeli 3 i 4 świadczą o istotnym wzroście zobowiązań samorządu terytorialnego w latach 2001-2011. Dynamika zobowiązań była wysoka i znacznie przekraczała stopę inflacji. Zobowiązania jednostek samorządu terytorialnego w okresie od 2007-2011 wzrosła ponad dwukrotnie. Spadek dynamiki dochodów jednostek samorządu terytorialnego będzie prowadził do ograniczenia wydatków bądź też do sięgania po nowe przychody zwrotne. Z uwzględnieniem odpowiedniego zarządzania długiem, aby nie zostały przekroczone prawne granice zadłużenia. W badanym okresie można zaobserwować, iż prawie 70% jednostek miało przekroczony wskaźnik zadłużenia do dochodów o 30%.  W przypadku gmin było to 50%, w przypadku powiatów 32%, a w przypadku województw samorządowych 60%. Przyczyna takiego stanu rzeczy spowodowana jest wzrastaniem zadań bieżących bez odpowiedniego zapewnienia zaplecza finansowego. Jednostki samorządowe zaciągają kredyt i pożyczki, z których to wydatki sztywne stanowią prowizje i odsetki. Teoretycznie zakładając, że środki pochodzące z prywatyzację majątku komunalnego w dużym stopniu powinny pokryć finansowanie nowych inwestycji w praktyce okazują się zbyt niskie, i przy podejmowaniu działania inwestycyjnego niezbędny jest kredyt na sfinansowanie przedsięwzięcia.  

Wyniki budżetowe jednostek samorządu terytorialnego w 2011 roku i ich relacja do dochodów przedstawia tabela 4

Tabela 5 Wyniki budżetowe jednostek samorządu terytorialnego w 2011 roku i ich relacja do dochodów

Wyszczególnienie	Nadwyżki	Deficyt
liczba jst	kwota (w tys. zł)	relacja do dochodów ( w%)	liczka jst	kwota (w tys. zł)	relacja do dochodów (w%)
Polska z tego:	857	1 467972	3,8	1 952	11 753 585	8,9
-gminy	720	1 040 544	4,8	1 694	4 896 730	9,1
-m. st. Warszawa	–	–	X	1	1 000 280	8,9
-miasta na prawach powiatu	10	173 572	2,2	54	3 823 989	10,1
-powiaty	127	253 856	2,7	187	761 055	5,4
-województwa samorządowe	–	–	X	16	1 271 531	8,4

Źródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdania z działalności Regionalnych Izb Obrachunkowych i wykonaniu budżetu przez jednostki samorządu terytorialnego w 2011 r., Warszawa 2012

Udział jednostek samorządu terytorialnego wg poziomu relacji zadłużenia do dochodów ogółem wykonanych przez jednostek samorządu terytorialnego w 2011 przedstawia tabela 6.

---

[1] M. Stefańskiego,  M. Stępnia, M. (red), Gospodarka.,…, op. cit. str. 105

[2] E.Kornberger-Sokołowska., Finanse jednostek samorządu terytorialnego, LexisNexis, Warszawa 2012, str. 199